ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର

ଗୋପବନ୍ଧୁ ସ୍ମୃତି ସମର୍ପିତ ‘ସମାଜ’ ବିଶେଷାଙ୍କ ସକାଶେ ଖାଲି ଏଥର (୨୦୦୪) ନୁହେଁ, ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟ ଯେତେଥର କିଛି ଲେଖିବାକୁ ବସିଛି, ଗୋଟାଏ ପ୍ରଶ୍ନ ବଡ଼ ଜୀବନ୍ତ ହୋଇ ଉଠିଛି ମନରେ : ସେଭଳି ମଣିଷ ଜଣେ – ମାତ୍ର ଅଶି ନବେ ବର୍ଷ ତଳେ – ଓଡ଼ିଶାର ବାତାବରଣରେ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥିଲେ କେମିତି ? ମାତ୍ର ଅର୍ଦ୍ଧ ଶତକ ବର୍ଷର ଜୀବନକାଳ ଭିତରେ ଜଣେ ଏତେ ପ୍ରକାରର ତ୍ୟାଗ ଓ କୃତିତ୍ବର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବା ରଖିଗଲେ କେମିତି ?

ସେହି ଅଦେଖା ମନିଷଟିର ସ୍ମୃତି ଆଜି ଏ ଲେଖକ ଦେଖିଥିବା ଅଥଚ ମହାକାଳର ଆକାଶରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିବା କେତୋଟି ସ୍ମରଣୀୟ ଏବଂ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଚରିତ୍ରର ସାମାନ୍ୟ ଏକ ଏକ ଝଲକ ପରିବେଷଣ କରିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଉଛି୤

ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଦୁଇ ସହକର୍ମୀ-ସହକାରୀଙ୍କ ସ୍ମୃତିରୁ ହିଁ ଆରମ୍ଭ କରୁଛି୤ (ଶ୍ରୀ ରାଧାନାଥ ରଥଙ୍କ ବିଷୟରେ ପୂର୍ବରୁ ଲେଖିଛି୤ ‘ସନ୍ଧାନ ଓ ସଙ୍କେତ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ‘‘ପର୍ବତ : ଦୂରର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ଅଦୂରର ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟ’’ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ)୤

ବାଲେଶ୍ବର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ିଲାବେଳେ ପ୍ରଥମେ ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶଙ୍କୁ ଦେଖିବାର ସୁଯୋଗ ହୋଇଥିଲା୤ ଫକୀରମୋହନ କଲେଜର କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ସେ ଆସିଥିଲେ୤ ମଞ୍ଚ ଉପରକୁ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିରେ ଏକାକୀ ବିଦ୍ୟମାନ ସେ ସୁଦର୍ଶନ, ସୁଗମ୍ଭୀର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବଟି ସହ ଟିକିଏ ଆଳାପ କରିବା ପାଇଁ କେହି ଯେମିତି ଭରସି ପାଖକୁ ଯାଇ ପାରୁ ନ ଥିଲେ୤ ତେବେ ଅଚିରେ ମଞ୍ଚ ଉପରକୁ ଯାଇ ଭାଷଣ ଆରମ୍ଭ କରିବା ମାତ୍ରେ ସେ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟର ଆବରଣ ଭିତରୁ ଉଦ୍‌ଗତ ହୋଇଥିଲା ଢେଉ ପରେ ଢେଉ ମଧୁର ରସ୤ କବିତା କେତେ ପ୍ରକାରର ହୋଇପାରେ ତା’ର ଅନ୍ୟତମ ନମୂନା ରୂପେ ସେ ଆବୃତ୍ତି କରିଥିଲେ ଏକଦା ତାଙ୍କର ଜଣେ ସହପାଠୀ ରଚନା କରିଥିବା ଉପଧା ମିଳନ ସମନ୍ବିତ ‘‘ଆରାରୁଟ୍’’ ଶୀର୍ଷକ କୃତିର ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ଧାଡ଼ି :

“ଆରାରୁଟ୍ ! ତୋହଭଳି କେ ଅଛି ସଂସାରେ,

ତୁହି ସିନା ପଥ୍ୟ ଅଟୁ ଜ୍ବର ଓ ଝାଡ଼ାରେ !”

ଦୁଇ ତିନି ବର୍ଷପରେ, ୧୯୫୨ ବା ୧୯୫୩ ରେ, ତାଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲି ତାଙ୍କ କଟକ ବାସଭବନରେ୤ ତାଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ମୋତେ ପଠାଇଥିଲେ ଫକୀରମୋହନ କଲେଜ୍ ର ୟୁନିଅନ୍୤ ମୋ ସହ ଯାଇଥିଲେ ଜଣେ ରାଜନୀତି-ଯଶ-ପ୍ରାର୍ଥୀ ଯୁବକ୤ ଗୋଦାବରୀଶ ବାବୁ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିଦେଲେ : ‘‘ଅଧ୍ୟୟନ ଅନ୍ତେ ଯୋଜନା କ’ଣ?’’ ଯୁବକ ଉତ୍ତର ଦେଲେ : ‘‘ରାଜନୀତି କରିବି୤’’

ଭାବଭଙ୍ଗୀରେ କୌଣସି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନ ଦେଖାଇ ମୃଦୁ କିନ୍ତୁ ଶାଣିତ କଣ୍ଠରେ ଗୋଦାବରୀଶ ବାବୁ କହିଲେ : ‘‘ଆମ ଯୁବାବସ୍ଥାରେ ‘ରାଜନୀତି କରିବା’ ଭଳି ଧାରଣା ମନକୁ ଆସୁନଥିଲା୤ ଦେଶ ସେବାର ଆଦର୍ଶ ଆମକୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରୁଥିଲା୤ ରାଜନୀତି ଥିଲା ବହୁଧା ପ୍ରବାହିତ ସେ ସେବାଧାରାର ଏକ ଶାଖା ମାତ୍ର୤’’

ପରେ ପରେ ଯାଇଥିଲି ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସଙ୍କ ନିବାସକୁ୤ ପଣ୍ଡିତ ପ୍ରବର ବସିଥିଲେ ଶଯ୍ୟା ଉପରେ୤ ଚିବୁକ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା ବଙ୍କୁଲି ବାଡ଼ିର ଅଗ୍ରଦେଶରେ୤ ତଳକୁ ପ୍ରସାରିତ ପାଦ ପାଖରେ ଉପବିଷ୍ଟ ଥିଲେ ଜଣେ ଅନୁଗତ୤ କାହିଁକି କେଜାଣି, ସେ ଆକର୍ଣ୍ଣ ଆପ୍ୟାୟିତ ହସ ଖେଳାଇ ବାରମ୍ବାର ବାଡ଼ିଟିକୁ ଆଉଁସି ପକାଉଥିଲେ୤ ପାଖରେ, ଚୌକୀ ଉପରେ ସମାସୀନ ଥିଲେ ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶ୤ ମୁଁ ତଳେ ବସିଲି୤

ଉଭୟ ପଣ୍ଡିତ ବିଧାନ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ମୋର ଯେତେଦୂର ମନେ ପଡୁଛି, ନୂଆ ଦଳଟିଏ ଗଢ଼ିଥିଲେ୤ ଅଳ୍ପଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠଙ୍କ ‘ନବଭାରତ’ରେ ମୋର ଏକ କବିତା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ୤ ତା’ର ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ଧାଡି ମୋଟାମୋଟି ଏହି ପ୍ରକାର :

ଆଜି ଅକଳନ କାଳ ପରେ,

ଶଙ୍କର ତୁମେ ତାଣ୍ଡବ ରଚ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଭୂବନେ ବାରେ !

ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ତାଙ୍କର କୌଣସି ସହକାରୀ ସ୍ମରଣ କରାଇ ଦିଅନ୍ତେ, ସେ ମୁଣ୍ଡ ହଲାଇ କହିଲେ, ‘‘ତାହା ହିଁ ହେଉ, ତାହା ହିଁ ହେଉ୤’’

ଆପ୍ୟାୟିତ ହୋଇ ମୁଁ ବିଦାୟ ନେବା ବେଳକୁ ପଣ୍ଡିତେ ମୋ ମୁଣ୍ଡଟି ଆଡ଼େ ହାତ ବଢ଼ାଇ ଦେଇ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ୤ ଅଗତ୍ୟା ମୁଁ ଦୁଇ ପାହୁଣ୍ଡ ଲେଉଟିଯାଇ ମୁଣ୍ଡଟି ଆନତ କଲି୤